یکی از شایع‌ترین مشکلات دهانی پوسیدگی، کرم‌خوردگی و سوراخ شدن دندان است. پوسیدگی دندان غالباً پیامد زیاده‌روی در مصرف خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های قندی و تمیز نکردن دندان‌ها و لثه‌هاست. به محض مشاهده اولین علائم پوسیدگی دندان به دندانپزشک مراجعه کنید، چون درمان زودهنگام از شدیدتر شدن پوسیدگی دندان جلوگیری می‌کند. اگرچه می‌توان دندان پوسیده را درمان کرد، حتی در نهایت می‌توان مشکل را با کشیدن دندان و کاشت ایمپلنت به‌جای دندان از دست رفته حل کرد اما بهترین کار این است که بهداشت دهان و دندان را برای جلوگیری از پوسیدگی دندان به خوبی رعایت کنید.
پوسیدگی دندان
پوسیدگی، کرم‌خوردگی یا سوراخ شدن دندان نشانه‌های ابتلا به عارضه‌ای است که باعث از بین رفتن مینای دندان شده است. وقتی مینای دندان در اثر پوسیدگی ساییده میشود، دندان سوراخ میشود.
دندان از سه لایه تشکیل میشود:
- مینا: مینا لایه سخت بیرونی دندان است که از لایه‌های داخلی دندان محافظت می‌کند. مینای دندان فاقد سلول زنده است و سخت‌ترین ساختار در بدن انسان به شمار می‌آید.
- عاج: عاج لایه دوم دندان است. وقتی مینا آسیب می‌بیند، عاج زیر مینا مشخص میشود. لوله‌های کوچک درون عاج که پس از ساییدگی مینا بدون محافظ شده‌اند، اجازه می‌دهند که غذاهای سرد و داغ، عصب‌های دندان را تحریک کند. تحریک این عصب‌ها به درد و حساسیت دندان دامن می‌زند.
- پالپ: پالپ مرکز دندان است و از رگ‌های خونی، عصب‌ها و بافت پیوندی تشکیل میشود.
پوسیدگی دندان درجات مختلف دارد. آسیب ناشی از پوسیدگی دندان از ساییدگی مینا تا تشکیل شدن آبسه‌های دردناک درون پالپ دندان متغیر است.
علت پوسیدگی دندان
دهان مملو از باکتری‌ها است. بعضی از این باکتری‌ها مفید هستند؛ اما بعضی، از جمله باکتری‌های عامل پوسیدگی دندان مضر هستند. این باکتری‌ها با غذا ترکیب می‌شوند و یک لایه نرم و چسبناکی به نام پلاک را تشکیل می‌دهند. باکتری‌های پلاک، برای تولید اسید از قند و نشاسته موجود در خوراکی‌های مصرف‌شده استفاده می‌کنند. اسید تولیدشده مواد معدنی موجود در مینای دندان را از بین می‌برد. پلاک به مرور زمان سخت‌تر میشود و به جرم تبدیل میشود. جرم و پلاک علاوه‌بر آسیب زدن به دندان‌ها، می‌توانند لثه‌ها را تحریک کنند و موجب ابتلا به بیماری لثه شوند.
فلوراید از خمیردندان، آب آشامیدنی و منابع دیگر تأمین میشود. فلوراید همراه با بزاق، به مینای دندان کمک می‌کند تا خود را از طریق جایگزینی مواد معدنی ترمیم کند. دندان فرایند طبیعی از دست دادن و جایگزینی مواد معدنی را در طول روز به طور مداوم انجام میدهد. اما اگر از دندان‌هایتان به خوبی مراقبت نکنید و یا در خوردن خوراکی‌های قندی یا نشاسته‌ای زیاده‌روی کنید، مواد معدنی مینا با سرعتی بیشتر از سرعت جایگزینی از بین می‌رود و در نتیجه مشکل پوسیدگی دندان پیش می‌آید.
لکه سفیدی، در محل از بین رفتن مواد معدنی تشکیل میشود که این لکه نشانه اولیه پوسیدگی دندان است. پوسیدگی دندان را می‌توان در این مرحله متوقف یا معکوس کرد. اگر بهتر از دندان‌تان مراقبت کنید و مصرف خوراکی‌های قندی و یا نشاسته‌ای را کاهش دهید، مینا هنوز می‌تواند خود را ترمیم کند.
اما اگر فرایند پوسیدگی دندان ادامه پیدا کند، مواد معدنی بیشتری از بین می‌رود. مینا به مرور ضعیف‌تر و خراب‌تر میشود و در نتیجه دندان سوراخ میشود. سوراخ شدن دندان آسیبی دائمی است که دندانپزشک باید آن را با مواد مخصوص پر کند.
نشانه‌های پوسیدگی دندان
ممکن است پوسیدگی دندان با درد همراه نباشد. درهرحال پوسیدگی دندان می‌تواند علائم زیر را به دنبال داشته باشد:
- دندان درد: درد مداومی که شب‌ها بیدار نگه‌تان می‌دارد یا درد تیز و تیرکشنده هر از گاهی که علت مشخصی ندارد.
- حساسیت دندان: ممکن است هنگام خوردن یا نوشیدن خوراکی‌های داغ، سرد یا شیرین دچار درد یا حساسیت به لمس شوید.
- ایجاد لکه‌های خاکستری، قهوه‌ای یا سیاه روی دندان.
- بدبو شدن دهان
- بدمزه شدن دهان
مشکلات همراه با پوسیدگی دندان
پوسیدگی و سوراخ شدن دندان چنان مشکل شایعی است که ممکن است آن را جدی نگیرید یا شاید فکر کنید که پوسیدگی دندان‌های شیری فرزندتان اهمیتی ندارد. اما پوسیدگی دندان، حتی پوسیدگی دندان‌های شیری می‌تواند عوارض جدی و بلندمدتی را به دنبال داشته باشد.
عوارض زیر در صورت شدید شدن پوسیدگی و سوراخ شدن دندان بروز می‌یابد:
- دردی که زندگی روزمره را مختل می‌کند.
- کاهش وزن یا مشکلات تغذیه‌ای ناشی از احساس درد یا مشکل هنگام غذا خوردن یا جویدن
- از دست دادن دندان: دندان غایب، زیبایی لبخندتان را خدشه‌دار می‌کند و بر عزت نفس و اعتماد به نفس شما اثر می‌گذارد.
- آبسه دندان: آبسه دندان کیسه‌ای مملو از چرک است که در موارد نادر در اثر عفونت باکتریایی ایجاد میشود. آبسه می‌تواند به عفونت‌های جدی‌تر یا حتی مرگبار منتهی شود.
پیشگیری از پوسیدگی دندان
توصیه‌های زیر را برای پیشگیری از پوسیدگی دندان رعایت کنید:
- رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشید.
- خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های قندی را کمتر مصرف کنید.
- سعی کنید شکر به چای یا قهوه‌تان اضافه نکنید.
- تنقلات قندی در میان‌وعده‌ها میل نکنید. اگر قرار است چیز شیرینی بخورید، آن را همراه با وعده غذایی میل کنید.
- به‌جای آب‌میوه یا نوشابه‌های غیرالکلی، از آب شیر بنوشید که حاوی فلوراید است.
- حواس‌تان به قند پنهان در تنقلات، برشتوک صبحانه و دیگر محصولات بسته‌بندی شده باشد.
- دندان‌هایتان را دو بار در روز با یک مسواک خوب، ترجیحاً مسواک نرم تمیز کنید.
- فراموش نکنید که مسواک زدن به تنهایی نمی‌تواند تمام باکتری‌ها را از بین ببرد، قند و اسید بین دندان‌ها جمع شده است. اگر یادتان برود که نخ دندان بکشید یا از مسواک بین‌دندانی برای تمیز کردن فاصله‌های بزرگتر بین دندان‌ها استفاده کنید، بالغ بر یک‌سوم هر دندان تمیز نخواهد شد!
- از خمیردندان فلورایددار استفاده کنید. فلوراید از دندان‌ها در مقابل اسید محافظت می‌کند. اگر دندان‌هایتان حساس است، می‌توانید از خمیردندان ژله‌ای استفاده کنید.
- ناحیه‌های دور از دسترس دهان را که مسواک معمولی به آنها نمی‌رسد، در صورت امکان با واترپیک تمیز کنید.
- جویدن آدامس بدون قند بعد از غذا، بزاق دهان را افزایش میدهد. بزاق نقش بسیار مهمی در محافظت از دندان‌ها در برابر پوسیدگی دارد.
- آب مورد نیاز بدن را تأمین کنید تا بزاق کافی داشته باشید. فراموش نکنید که کم‌آبی میزان بزاق را کاهش میدهد، پس سعی کنید در روز 6 الی 8 لیوان مایعات، بیشتر آب آشامیدنی، بنوشید.
- از دندانپزشک بخواهید که شیارهای عمیق روی دندان‌ها را در صورت لزوم با ماده‌ای به نام فیشور سیلانت پر کند. این کار از پوسیدگی دندان روی سطوح جونده (بایت) دندان جلوگیری می‌کند.
ممکن است حتی پس از انجام دادن تمام اقدامات پیشگیرانه فوق، باز هم دچار دندان درد و دیگر علائم پوسیدگی دندان بشوید. در این صورت، وقت را تلف نکنید و با دندانپزشک تماس بگیرید، چون هرگز نباید مشکلات دندانی را سرسری بگیرید.
چه زمانی به دکتر مراجعه کنیم؟
پوسیدگی در مراحل اولیه ممکن است بدون علامت باشد. به همین دلیل است که ویزیت‌های دوره‌ای دندانپزشکی مهم است. دندانپزشک پوسیدگی دندان را در مراحل اولیه و پیش از شدید شدن تشخیص میدهد و درمان می‌کند. اگر دچار حساسیت یا درد دندان شدید یا داخل و دور دهان‌تان ورم کرد، از دندانپزشک وقت بگیرید؛ چون این موارد می‌توانند نشانه‌های مراحل پیشرفته‌تر پوسیدگی دندان یا دیگر مشکلات دندانی باشند.
تشخیص پزشکی
ویزیت‌های شش‌ماه یک‌بار دندانپزشکی، بهترین روش برای تشخیص زودهنگام پوسیدگی دندان و حفظ بخش اعظم دندان است. دندانپزشک دندان‌ها را با وسایل مختلفی معاینه می‌کند. دندان پوسیده در معاینه با پروب دندانپزشکی نرم‌تر حس میشود. همچنین ممکن است عکس رادیوگرافی نیز از دندان‌ها گرفته شود. عکس، پوسیدگی را قبل از واضح شدن نشان میدهد.
درمان پوسیدگی دندان
دندانپزشک درمان مناسب را با توجه به شدت پوسیدگی دندان توصیه می‌کند. در این بخش با روش‌های درمان پوسیدگی دندان آشنا میشوید.
درمان با فلوراید در مراحل ابتدایی
فلوراید ماده‌ای معدنی است که مینای دندان را تقویت می‌کند. دندانپزشک از گونه‌های مختلف فلوراید برای متوقف کردن و حتی ترمیم آسیب ناشی از پوسیدگی دندان استفاده می‌کند. درمان حرفه‌ای با فلوراید مستقیماً بر روی دندان انجام میشود. فلورایدتراپی عموماً سریع است و فقط چند دقیقه طول می‌کشد. فلوراید به صورت ژل، وارنیش، فوم یا محلول وجود دارد.
پر کردن دندان
اگر دندان در اثر پوسیدگی سوراخ شده باشد، باید آن را پر کرد. ابتدا دندانپزشک بخش پوسیده را با دریل دندانپزشکی برمی‌دارد، سپس سوراخ دندان را شکل میدهد تا بتواند آن را پر کند. در نهایت دندانپزشک سوراخ را با موادی مانند کامپوزیت یا آمالگام پر می‌کند.
روکش دندان
بنا به توصیه انجمن دندانپزشکی آمریکا (ADA)، اگر سوراخ‌های بزرگ‌تری در اثر پوسیدگی روی دندان ایجاد شده باشند، باید دندان را روکش کرد و به ترمیم یا پر کردن ساده اکتفا نکرد. برای روکش کردن دندان لازم است که دندانپزشک ابتدا پوسیدگی و بخش بیرونی دندان را بردارد. سپس دندانپزشک از دندان قالب می‌گیرد و روکش موقت را تا زمان آماده شدن روکش دائمی روی دندان می‌گذارد. آماده شدن روکش معمولاً یک تا دو هفته طول می‌کشد.
عصب کشی
اگر پالپ دندان آسیب دیده باشد، دندانپزشک عصب‌کشی یا درمان ریشه را انجام میدهد تا بتوان دندان را حفظ کرد و آن را نکشید. دندانپزشک دندان را بر اساس دستورالعمل انجمن اندودنتیست‌های آمریکا (AAE)، ابتدا بی‌حس می‌کند و سپس پالپ دندان را خارج می‌کند. در مرحله بعد، دندانپزشک کانال‌های ریشه داخل دندان را تمیز می‌کند و شکل میدهد. ممکن است دندانپزشک دارویی را برای از بین بردن باکتری‌ها داخل دندان بگذارد. سپس دندانپزشک کانال‌های ریشه را با موادی لاستیک‌مانند پر می‌کند و دندان را برای بازیابی ظاهر دندان و تقویت کردن آن روکش یا پر می‌کند.
کشیدن دندان
چنانچه پوسیدگی دندان آسیب شدیدی را ایجاد کرده باشد، دندانپزشک کشیدن دندان را توصیه می‌کند. دندانپزشک ابتدا دندان آسیب‌دیده را بی‌حس می‌کند، سپس آن را می‌کشد و دستورهای مربوط به مراقبت پس از کشیدن دندان را به بیمار میدهد.
درد یا ورم پس از کشیدن دندان عادی است. اما در صورت بروز علائم زیر، باید فوراً با دندانپزشک تماس بگیرید یا برای درمان اقدام کنید:
- تب
- حالت تهوع
- استفراغ
- خونریزی، ورم یا درد شدید
- بیشتر شدن تدریجی درد
آیا دندان پوسیده قابل بازگشت است؟
پوسیدگی دندان در صورتی که در مراحل اولیه تشخیص داده شود، براساس راهنمای NIDCR قابل بازگشت است. اما اگر مقدار بسیار زیادی از مواد معدنی مینای دندان از بین رفته و دندان سوراخ شده باشد، مینا نمی‌تواند خود را ترمیم کند. دندانپزشک پوسیدگی را درمان می‌کند و از انتشار بیشتر آن جلوگیری می‌کند. کاهش مصرف خوراکی‌های قندی و نشاسته‌ای و اهتمام در رعایت بهداشت دهان و دندان، بهترین روش‌های جلوگیری از پوسیدگی دندان هستند.
کلام آخر
پوسیدگی دندان آسیبی است که به دلیل فعالیت‌های باکتری‌های موجود در پلاک دندان به دندان صدمه می‌زند. این باکتری‌ها، مواد قندی حاصل از غذاهای مصرفی را به اسیدی تبدیل می‌کنند که برای دندان‌ها مضر است.
پوسیدگی دندان پنج مرحله دارد. اولین مرحله غالباً برگشت‌پذیر است، اما در مراحل پایانی آسیبی دائمی به دندان پوسیده وارد میشود. روش درمان پوسیدگی دندان به مرحله پوسیدگی بستگی دارد. درمان با فلوراید، پر کردن دندان و عصب‌کشی از جمله روش‌های درمان پوسیدگی دندان به شمار می‌آیند.
روش‌های مختلفی برای جلوگیری از پوسیدگی دندان وجود دارند که از آن جمله می‌توان به حداقل دو بار مسواک زدن در روز، پرهیز از خوردن شیرینی‌جات و مراجعه منظم به دندانپزشک اشاره کرد.
سوالات متداول
وقتی دندان میپوسد، چه اتفاقاتی میافتند؟
وقتی پوسیدگی به عاج دندان میرسد، دندان حساس میشود. همانطور که پوسیدگی به پالپ دندان نزدیکتر میشود، ممکن است دندان درد هم شروع شود. هرچه پوسیدگی به پالپ دندان نزدیکتر شود، درد طولانیتر میشود و مجبور میشوید مسکن برای کنترل درد مصرف کنید.
اگر پوسیدگی دندان را در مراحل اولیه درمان نکنم، چه اتفاقی میافتد؟
دندان درد نشانهای است که هشدار میدهد مشکلی وجود دارد و باید فوراً به دندانپزشک مراجعه کنید. اگر هیچ کاری انجام ندهید، پوسیدگی معمولاً شدیدتر میشود و دندانی را از دست میدهید که اگر به موقع برای درمانش اقدام کرده بودید، میتوانستید حفظش کنید.
سرعت پوسیدگی دندان چقدر است؟
سه سال طول می‌کشد تا پوسیدگی در لایه سخت و مقاوم بیرونی مینا تشکیل شود. پوسیدگی در عاج (لایه میانی) سریع‌تر پیشرفت می‌کند و به پالپ (درونی‌ترین لایه) میرسد. پالپ حاوی پایانه‌های عصبی و رگ‌های خونی است.
پوسیدگی دندان چه رنگی است؟
رنگ پوسیدگی دندان به موازات پیشرفت کردن مستمر پوسیدگی، به‌طور کلی می‌تواند از سفید تا قهوه‌ای و در نهایت سیاه تغییر کند. شکل پوسیدگی نامنظم است و به موازات بیشتر شدن عرض و عمق پوسیدگی تغییر می‌کند.
چه زمانی برای برگشت‌پذیری پوسیدگی بسیار دیر است؟
در اکثر موارد وقتی متوجه علائم پوسیدگی میشوید، دیگر برای برگشت آسیب‌دیدگی با روش‌های طبیعی بسیار دیر شده است. در این صورت باید برای جلوگیری از پخش شدن آسیب‌دیدگی در دیگر ناحیه‌های دندان با دندانپزشک مشورت کنید.
با مسواک زدن می‌توان پوسیدگی را برطرف کرد؟
وقتی پوسیدگی پیشرفت کند و دندان سوراخ شود، متأسفانه غیرممکن است که بتوان پوسیدگی را فقط با مسواک زدن برطرف کرد. بااین‌حال مراحل اولیه پوسیدگی به کمک درست مسواک زدن و رعایت بهداشت برگشت‌پذیر است.
